Một xét nghiệm định lượng cortisol trong máu giúp chẩn đoán các rối loạn chức năng của tuyến thượng thận gây ra. Đây là công cụ không thể thiếu để chẩn đoán các bệnh lý bao gồm hội chứng Cushing, bệnh Addison.

1. Định lượng Cortisol là gì?

Khi cơ thể con người đáp ứng một stress, vùng dưới đồi sẽ tiết ra một loại hormon gây giải phóng hormon tuyến thận. Hormon này kích thích vùng trước tuyến yên tiết ra ACTH (hormon tuyến thượng thận). Sau đó, ACTH lại kích thích vỏ thượng thận loại cortisol chuyển hóa đường. Như vậy nếu nồng độ cortisol trong máu sẽ tăng lên do cơ chế điều hòa ngược để kích thích tuyến yên giảm sản xuất ACTH, đây là thông số có giá trị cho việc theo dõi chức năng của vỏ thượng thận. Cortisol có một số chức năng như:

• Kích thích để hình thành glucose.
• Kích thích thoái giáng các chất dự trữ năng lượng của cơ thể.
• Giúp cơ thể sử dụng đường và chất béo để tạo thành năng lượng.
• Cơ thể sử dụng cortisol để phản ứng lại stress và các trường hợp nguy hiểm mà cơ thể nhận thức được thông qua việc khởi động các đáp ứng giao cảm đối với tác nhân gây stress.
• Giảm chức năng gây viêm và chức năng miễn dịch.
• Kích thích bài tiết acid dịch vị.

2. Ý nghĩa xét nghiệm nồng độ cortisol trong máu

Một xét nghiệm cortisol trong máu, nước tiểu hay nước bọt là được sử dụng để giúp chẩn đoán các rối loạn chức năng của tuyến thượng thận gây ra. Trong đó, việc đo lường cortisol trong máu là thường được thực hiện nhất. Đây là công cụ không thể thiếu để chẩn đoán các bệnh lý bao gồm hội chứng Cushing, một tình trạng khiến cơ thể tự tạo ra quá nhiều cortisol và ngược lại là bệnh Addison, một tình trạng mà cơ thể không tạo ra đủ cortisol cần thiết. Như vậy, bệnh nhân có thể sẽ cần xét nghiệm cortisol nếu được bác sĩ thăm khám phát hiện có các triệu chứng của hội chứng Cushing hoặc bệnh Addison. Các triệu chứng của hội chứng Cushing bao gồm:

• Béo phì, đặc biệt là ở vùng thân mình.
• Huyết áp cao khó kiểm soát.
• Lượng đường trong máu cao.
• Xuất hiện những vệt tím trên bụng, da dễ bị bầm tím.
• Yếu cơ, phụ nữ có thể có kinh nguyệt không đều và rậm lông, tóc thừa.
• Các triệu chứng của bệnh Addison bao gồm:
• Sút cân.
• Mệt mỏi.
• Yếu cơ.
• Đau bụng.
• Xuất hiện những mảng da sẫm màu.
• Huyết áp thấp.
• Buồn nôn, nôn ói.
• Tiêu chảy.
• Lông tóc thưa, dễ rụng.

Ngoài ra, đối với những bệnh nhân nhập viện trong tình trạng cấp tính như huyết áp rất thấp hay tụt huyết áp, nôn ói nặng nề, tiêu chảy nhiều, dấu mất nước trên da rõ, đau bụng đột ngột và dữ dội, thậm chí lơ mơ, lú lẫn, mê man…, việc xét nghiệm cortisol lúc này là cần thiết nhằm xác định cơn suy tuyến thượng thận cấp tính. Do việc điều trị tình trạng sốc do suy tuyến thượng thận cấp tính đòi hỏi cần bổ sung cortisol cho người bệnh, nếu không được xác chẩn kịp thời, bệnh cảnh này có nguy cơ diễn tiến nặng dần và đôi khi đe dọa tính mạng.

3. Các yếu tố có thể gây ảnh hưởng đến nồng độ Cortisol không phải bệnh lý

Nồng độ cortisol máu và nước tiểu có thể thay đổi khi ngủ và khi đang trong tình trạng stress hoặc khi làm việc quá sức. Phụ nữ có hội chứng buồng trứng đa nang, người nghiện rượu, trầm cảm, rối loạn ăn, hay đang bị một bệnh lý cấp tính nồng độ cortisol niệu có thể tăng cao một cách bất thường (song nồng độ này không vượt quá 300 µg/ngày).

• Sử dụng các thuốc làm tăng nồng độ cortisol máu như: amphetamine, lithium carbonat, methadone, nicotin, thuốc ngừa thai uống, estrogen, cồn ethylene, spironolactone, các loại glucocorticoid tổng hợp.
• Sử dụng các loại thuốc làm giảm nồng độ cortisol máu như: dexamethason, levodopa, phenytoin, androgen, barbiturat trước khi tiến hành xét nghiệm.
• Thuốc có thể làm tăng cortisol niệu như: thuốc loại glucocorticoid, estrogen, nicotin amphetamin, hormon hướng thượng thận (corticotropin), carbamazepin, thuốc ngừa thai uống, phenytoin, phenobarbital, primidon, spironolacton.
• Sử dụng thuốc có thể làm giảm nồng độ cortisol niệu: dexamethason.